1944 tarihinde çıkarılan 4541 sayılı 26 maddelik muhtarlık kanununun bazı maddeleri 1950, 1963 ve 1984 yıllarında kaldırılmış ve değiştirilmiş ise de, halen 74 yıllık demode olmuş muhtarlık kanunu genel hatlarıyla yürürlüktedir ama birçok maddesi işlevsizdir ve bugünün ihtiyaçlarına cevap vermemektedir.
Eski yıllarda muhtarlar, o mahalle veya köyde uçan kuştan mes'uldü. Askerlikle ilgili, nüfusla ilgili, nikaha ilgili, tapu-kadastro ile ilgili, doğum ve ölümle ilgili, eğitimle ilgili, asayişle ilgili, hasılı mahalle veya köyün bütün işlerinden muhtar sorumluydu, muhtarın mührü geçerliydi, muhtar yetkiliydi. Muhtarlık devletin en küçük birimiydi. Muhtarlar saygındı, mahalle veya köyün insanı muhtarın önünden geçmezdi. Devletle, hükümetle ilgili her resmi işinde köylü veya mahalleli muhtarın mührüne ihtiyaç duyardı. Eskiden mektupları bile muhtarlar teslim alır, muhtarlar dağıtırdı.
Günümüze gelince, hele Büyükşehir yasasıyla birlikte 30 adet Büyükşehir kurulunca, muhtarlık adeta sembolik bir makam haline geldi. Muhtarlar sadece köyün veya mahallenin yetkisiz temsilcisi oldu. Artık nüfus işleri, askerlik işleri fakirlik ilmühaberleri, dijital ortamlarda yapılır ve görülür oldu. Muhtarların birçok görevini belediyeler üstlendi.
Evet, konup göçenler, mahalle veya köye yerleşenler- ayrılanlar yine muhtara bilgi vermek zorunda. Askerlik tebliğlerini ve seçmen kağıtlarını yine muhtarlar dağıtıyor. Seçmen kütükleri muhtarlıklarda askıya çıkarılıyor. Mahallenin veya köyün sorunlarını ilgili yerlere yine muhtarlar iletiyor. Muhtarlık sembolik bir makam olsa da işlevi devam ediyor. Muhtarlar, mahalle ile belediye ve kaymakamlık arasında köprüdürler.
Evet, 4541 sayılı muhtarlık kanunu çok eskimiş ve birçok maddesi bugün kağıt üzerinde kalmıştır. Artık devlet veya hükümet TC üzerinden vatandaşların bütün bilgilerine sahiptir. Artık tebliğler, bilgilendirmeler dijital ortamda yapılmaktadır. Muhtarların mührüne çok gerek kalmamıştır. Büyükşehir yasasıyla birlikte köylerin mahalleye dönüşmesiyle muhtarlık bütçeleri ve salmaları da ortadan kalkmıştır, muhtara bağlı köy bekçileri tarihte kalmıştır. Bekçiler olmayınca köylerin ormanları, bağları, bahçeleri Allah'a emanettir. Köy korucuları ve orman memurları köy bekçilerinin işlevini görmemektedir. Bugün bazı köylerde Büyükşehir'e bağlı sadece mezar bekçileri var. Keşke mezar bekçileri yerine muhtara bağlı köy bekçileri olsaydı, bunlar köyün ormanından, bağından, bahçesinden de sorumlu tutulsaydı diyoruz.
Evet, muhtar mahalleli veya köylünün ilk müracaat merciidir. Muhtarların yetkisi olmasa da etkisi devam etmektedir. Mesela tarım bağkur sigortasında muhtar mührü geçerlidir.
Son yıllarda muhtarlık cazip bir makam veya meslek olmuştur. Aldıkları sembolik- cep harçlığı niteliğindeki maaşlar asgari ücret miktarına, hatta üstüne çıkmıştır. O yüzden seçim dönemlerinde muhtar olmak için büyük yarışlar yaşanmaktadır. Bu yarışlarda ölme ve öldürme olaylarını bile gördük. Böyle cazip bir mesleğin sorumluluğu da olmalı, muhtarlar eski saygınlığını kazanmalıdır.
Burada bir adaletsizliğe daha dikkat çekmek istiyorum: On beş bin nüfuslu bir mahallenin de bir muhtarı var, üç haneli ve beş nüfuslu bir köyün de muhtarı var ve aynı ücreti almaktadırlar. Köy veya mahalle muhtarlarının maaşları nüfuslarına göre olmalı ve yeniden ayarlanmalı. Beş yüz nüfusun altındaki köyler veya mahalleler yanı başındaki daha büyük köye veya kasabaya bağlanmalı, 500 nüfustan aşağı köyler veya mahalleler ilga edilmeli- birleştirilmeli, gerekirse sokak olarak isimlendirilmeli. Bir de mahalleye dönüşen köy isimleri tekrar kullanılmalı, köyler farklı statüde bir imara tabi olmalı, köylerdeki imar ve inşa işlerinde muhtarlar yetkili kılınmalıdır. Şehir merkezdeki bir mahalleliden istenen plan ve projelerin köylüden de istenmesi büyük sıkıntılara yol açmaktadır. Bırakınız köyler daha külfetsiz, daha özgür olsun ki köylerden göç dursun.
Hülasa yeni bir köy, mahalle ve muhtarlık kanunu çıkarılmalı. Günümüzün değişen şartları, dijital-iletişim imkanları, teknolojik gelişmeler göz önüne alınarak muhtarların görevleri ve yeklileri yeniden belirlenmeli, nüfusu çok azalmış olan köylerin tüzel kişilikleri kaldırılmalıdır.
