Bundan 12 sene önce; "ŞEMS-İ TEBRİZİ'NİN EVRENSEL MESAJLARI” adıyla yayınlanan kitabımın 2. Baskısı yapılıyor. Rabbime ne kadar şükretsem az. Şems'i anlamak için MAKALAT'ı bilmek gerekir. Bunun için MAKALAT hakkında kısa bir bilgi vermek istiyorum;
Şems-i Tebrîzi'nin önemli eseri olan ve "Konuşmalar” diye adlandırılan "MAKALAT”ın aslı; Farsça ve Arapça ile karışık, on üçüncü yüzyılda yazılmış çok çetin ve arkaik pasajlar ve deyimlerle dolu bir el yazmasıdır. Eser, çok önemli ve şaşırtıcı Tasavvuf konularını içine aldığı gibi, o çağın belli başlı şahsiyetlerini, zamanın kültür ve bilim hareketlerini yansıtması, hele Mevlâna Celaleddin'in karanlıkta kalmış olan bazı yönlerini aydınlatması bakımından da bir hazine değerindedir. Şems Konya'ya niçin gelmiştir? Mevlâna'nın normal hayatını birdenbire altüst ederek ona coşkun ve taşkın yepyeni bir ruh aşılayan bu adam kimdir? İşte bu noktaları bize açıkça gösterecek çok önemli bilgileri bu kitapta bulmaktayız.
Makalat'ın orijinal nüshası; bir el yazmasıdır. Bu metin, 27x21 ölçüsünde ve 326 sayfadır. Nesih kırması, nesih, sülüs ve ta'lik gibi çeşitli yazı örnekleriyle temiz ve okunaklı bir şekilde yazılmış, üzerinde yer yer ufak tefek nüsha farkları işaret edilmiştir. Metnin bazı kısımlarının kenarlarına bol haşiyeler, açıklamalar eklenmiştir. Tarihi ve yazarı belli olmayan bu nüshanın, merhum Mevlevi ârif meşahirinden (Meşhurlarından) Ayaşlı Şakir tarafından Dergah müzesindeki iki nüsha ile karşılaştırılarak orijinal bir metinden kopya edildiği, sayfa kenarlarındaki haşiyelerin de sonradan eklendiği anlaşılmaktadır.
"MAKALAT” kitabı, Şemseddin-i Tebrîzi'nin bazı meclislerdeki sohbetleri sırasında, Mevlâna ile konuşurken aralarında geçen bahislerden, müritler ve inkârcılar tarafından sorulan sorulara verdiği cevaplardan derlenmiş bir eserdir. Kitaptaki cümle ve pasajların kesik ve dağınık olması da gösteriyor ki bu eseri Şems kendisi kaleme almamış, belki o anılar her gün müritler tarafından kaydedilmiş ve son derece bir tertip bozukluğu ile de derlenmiştir. Ama inkâr edilemez ki, bize Mevlâna'nın özel yaşantısını, onun hayat hikâyesini kapsayan birçok gizli hataları da gün ışığına çıkarmaktadır.
Makalat, Mevlâna'nın, Şems'e nasıl kapıldığına da bir dereceye kadar ışık tutmakta ve açıklık getirmektedir. Kitap, herkesçe bilinenin aksine Şemseddin-i Tebrîzi'nin çok keskin görüşlü bir bilgin ve bir hakikat âşığı, mürşitlik mertebesine ermiş ârif bir yol gösterici olduğunu öğretmektedir.
Şems'in getirdiği yeni fikirler ve öğretim sistemi konusunda araştırma yapmak isteyenler, aradıklarını Makalat'ta bulacaklardır. Makalat ile Mesnevi arasında kuvvetli bir bağlantı vardır. Öyle ki, Mesnevi'de geçen birçok fıkra, hikâye ve nükteleri Makalat'tan almıştır. Makalat, ayrıca gönül çekici deyim ve terimlerdeki üslup güzelliği bakımından Fars Edebiyat ve Filolojisinin hazinesi değerindedir.
Şems'in toplantılarda yaptığı sohbetlerden derlenmiş Makalat'ı kendisi yazmamıştır. Konuşmaları sırasında müridleri tarafından not edilmiştir. Çeşitli konuları ihtiva etmektedir. Türkçeye de Nuri Gençosman tarafından tercüme edilmiş bulunan bu kitap, son derece tertipsiz, karışık, kesik cümlelerle yazılmış olmasına rağmen çok önemlidir. Çünkü bu kitap vasıtasıyla Şems'in kişiliği, ilmi, irfanı anlaşılmaktadır. Bu kitap bir ansiklopedi gibi her konuyu özlü olarak anlatmaktadır. Sohbet esnasında, ortaya atılan mevzularla, Şems'e sorulan suallere verilen cevaplarla, Şems'in Felsefeye, Kelam ilmine, Tarihe, Edebiyata, Şiire, Hadis ilmine, Tefsire ve her şeye vakıf olduğu görülmektedir. Bu kitapta sufiliğe, şeyhlere, mürşidlere, müridlere dair çok ince görüşler, güzel mütalaalar vardır. Yine bu kitapta, Şems'in Mevlâna'da gördüğü hakikat gün gibi açığa vurulmakta ve onun üstünlüğü, büyüklüğü belirtilmektedir. Nesir halinde yazılmış bu eserde Arapça ve Farsça bazı manalı şiirlere de rastlanmaktadır. 
