BENLİK KATMANLARI - 1

Esmalardan tecelli eden en güzel "Selâm” üzerimize olsun.

Geçenlerde, ılık bir sabah vakti işe gidiyordum. Kamyon Garajı tarafındaki kavisli rampadan salınırken, zihnim yine karışıktı. Sadece aklım değil trafik de karışıktı tabi. Kendi kendime diyordum ki: "İyice çıktık insanlıktan. Bitirdik bittik. Birbirini yiyor millet üç kuruş için. Üstelik doğaya da feci zarar veriyoruz. Âlemin dili olsa da şikâyetlerini sıralasa, yandık…”

Yaratılanlara karşı ne denli hadsiz fenalıkla ve saygısızca davrandığımızı düşünüyordum. Oysa ecdadın kültür dünyasındaki letafet ne hoştu. Yerdeki taşa hürmet edilirdi. Karınca, "bile” lafıyla incitilmezdi. Kabalaşan kim, kendisine ve topluma karşı sorumsuzlaşan kim?

Zihnimde cevapsız sorularla boğuşurken önümdeki araç aniden durdu. Elbette trafiğe ayak uydurarak hemen frene bastım. Neyse ki arkamdakiler de bir kazaya mahal vermeden durmayı başardılar. İçimden şunları geçirdim: "Şimdi bir dolu küfür duyacağım. Kesin kavga da çıkacak. Edep yalan olacak!” Birkaç saniye içerisinde, diğerleri gibi arabadan inip, neler olduğuna bakmaya karar verdim.

Dört araba önümdeki bir kamyonet yolun ortasında durmuştu. İçinden çıkan iki adam, dikenli tele dolanmış bir köpeği kurtarmaya çalışıyorlardı. Hayvancağız belli ki çok acı çekiyordu. Sezgi gücüyle olsa gerek, adamlara teslim olmuş, kurtarılmayı bekliyordu sabırla. Nihayet tellerden azat olan köpek topallayarak uzaklaştı. Sarımsı tüylerindeki kan lekelerine aldırmamıştı. Kimse tek kelime etmedi, kavga çıkmadı. Yanaklarımdan süzülen gözyaşlarından utanarak arabaya bindim. Trafik kendiliğinden açıldı. İnsanlar, sessizce işlerine doğru yola koyuldular. Köpek kurtulmuştu. Yok be, insanlık daha ölmemişti!

Pekâlâ, yazımızın başlığının bu öyküyle bağlantısı nedir?

İd, ego ve süperego üzerinden ilerleyelim. Çoğumuzun bildiği, S. Freud isimli bir psikanaliste ait "ben” tanımlamaları içeren kelimeler bunlar. Dilimize Arapça'dan giren "nefs” ile oldukça benzer aşamalar içeriyor. Bizde genel kabul olarak yedi temel mertebe (aşama) varken, batılı bilim insanları ilk üçünü kabullenmişler.

İd, en özet haliyle "ilkel benlik” anlamına geliyor. Bizdeki "emmare” nefs gibi, bedensel ihtiyaçlar üzerinden hareket eden ben yani. Ego ise daha çok "bilişsel” içeriğe sahip, psikolojik benliğimiz denebilir. Tasavvufi terimlerden "levvame” biraz benziyor. Ancak bizdeki tanımıyla, sosyal (toplumsal) ben diyebileceğimiz süperego yine aynı kapsamda.

Kısacası, kendimizi tanımladığımız "ben” bir tane gibi görünse de aslında farklı katmanlara sahip ve değişken. Farkındalık, eğitim ve deneyimle gelişiyoruz. Diğer benlik katmanlarını da ikinci yazıda paylaşmak ümidiyle…

Hayra karşı geliniz.